فهرست تفصیلی جلد هجدهم تفسیر المیزان علامه طباطبایی سوره شورى،آیات 1 تا 6 يازده قول در معناى حروف مقطعه حق مطلب درباره حروف مقطعه نكته اى قابل توجه در سوره هايى كه حروف مقطعه اولشان يكى است حروف مقطعه رموزى هستند بين خدا و پيامبرش معناى اينكه فرمود: (كذلك يوحى اليك ...) توضيح اينكه آيه: (و تكاد السموات يتفظرن من فوقهن...) و در مقام بيان عظمت وحى و كلام خدا است مقصود از استغفار ملائكه براى زمينيان (و يستغفرون لمن فى الارض ) در خواست تشريع دين براى آنها است بحث روايتی  (نقل و نقد رواياتى درباره حروف مقطعه قرآن) روايتى از امام صادق عليه السلام در معناى حروف مقطعه بررسى رواياتى كه حروف مقطعه كه حروف مقطعه را به اسماى حسناى خدا معنى كرده اند (الم) حروفى هستند از اسم اعظم خدا آيات 7 تا 11 سوره شورى دعوت پيامبر اسلام (ص) جهانى، ولى تدريجى و مرحله به مرحله بوده است شرح مفاد آيه: (و لو شاء الله لجعلهم امه واحده) و نقد و رد وجوهى كه پيرامون آن گفته شده است قول صاحب كشاف در معنى آيد گفتار ديگر مفسرين كه امة واحده را به معناى كفر همگانى گرفته اند دو دليل در رد اين نظريه بيان انحصار ولايت در خداى سبحان و احتجاجاتى براى اينكه بايد فقط خدا ولى گرفته شود تقسيم احكام خداوند به تكوينى و تشريحى كه هر دو اختصاص به خداوند دارند تعليل انحصار ولايت در خداى تعالى به اينكه (حكم فقط از آن او است) اثر يكتاپرستى و خدا را ولى گرفتن اين است كه انسان در تكوين و تشريع خدا را مرجع مى داند احتجاج بر انحصار ربوبيت در خداى سبحان آيات 13 تا 16 سوره شورى معناى آيه: (شرع لكم من الدين ما وصى به نوحا...) و نكاتى راجع به انبياى اولوا العزم عليه السلام و جامعيت اسلام... نكاتى كه از اين آيه شريفه استفاده مى شود مقصود از اقامه دين و تفرقه نكردن در آن با توجه به اينكه بعضى شرايع احكامى مخصوص به خود داشته اند. حكم آيه مطلق است و مخصوص احكام مشترك بين همه شرايع نيست معناى اجتباء و مرجع ضمير در سه كلمه اليه توضيح معناى آيه: (و ما تفرقوا الا من بعد ما جائهم العلم بغيا بينهم...) طرح يك سؤال و پاسخ آن بيان آيه: (و قل آمنت بما انزل الله من كتاب...) عمل هر چه باشد از كننده اش تجاوز نمى كند مقصود از جمع در لا الله يجمع بيننا مقصود از اينكه فرمود: بعد از آنكه دين خدا استجابت شد حجت منكران خدا باطل است بحث روايتى (دو روايت درباره شان نزول آيه: (و الذين يحاجون فى الله...)) آيات 17 تا 26 سوره شورى مقصود از (كتاب) و (ميزان) در آيه: (الله الذى انزل الكتاب بالحق و الميزان...) سخن ديگر مفسرين در معناى (ميزان) معناى اينكه فرمود: خدا به بندگان خود (لطيف) است مقصود از زراعت آخرت و زراعت دنيا و اينكه فرمود در زراعت آخرت مى افزاييم استخدام در اين آيه و حاصل معناى آن و آيه قبلى توضيح و تفسير آيه: (قل لا اسالكم عليه اجرا الا الموده فى القربى) بررسى اقوال مختلف مفسرين درباره مراد از مودت قرباى رسول خدا (ص) قول بعضى كه خطاب در آيه را به انصار دانسته اند نه قريش قول به اينكه مراد از مودت به قربى مودت خود قربى است و اشكال آن مودت به قربى نمى تواند كنايه از صله رحم باشد آنچه در آيه شريفه مودت است نه تودد بيان اين وجه كه مقصود از مودت قربى، محبت عترت و اهل بيت پيامبر (عليهم الصلاة و السلام) است بطلان گفتار كسانى كه بر اين وجه ايراد گرفته اند تاييداتى بر وجه اخير كه مراد از مودت، مودت به اهل بيت عليه السلام باشد اشاره به معناى اينكه خداوند بر حسن عمل مى افزايد وجوه مختلف در معناى جمله (فان يشاء الله يختم على قلبك) بحث روايتى (رواياتى درباره اينكه در آيه مودت مراد از قربىاهل بيت رسول الله (ص) است) آيات 27 تا 50 سوره شورى سنت الهى در روزى دادن به مردم: (ينزل بقدر ما يشاء) شباهت رزق مادى با معارف حقه و شرايع آسمانى، از نظرنزول و قسمت توضيحى راجع به (قدير) بودن خداى تعالى بررسى مفاد آيه (و ما اصبكم من مصيبه فبما كسبت ايديكم...) كه وجود ارتباط بين گناهان و مصائب دنيوى را افاده مى كند سه مطلبى كه از سياق آيه شريفه بدست مى آيد تفسيرى بى پايه براى آيه و وجه بى پايگى آن بيان آيات (و من آياته الجوار فى البحر...) كه كشتى ها را به عنوان يكى از آيات خداوند به ياد مى آورد دو تفسير ديگر در معنا مى آيد كه هر دو بى مورد و داراى تكلف اند صفات نيك مؤمنين: اجتناب از كبائر و فواحش، گذشت، دفع ظلم از يكديگر و... معناى مشورت و آيه (و امرهم شورى بينهم ) وجه اينكه در جمله (و جزاء سيئة سيئه مثلها) عمل متقابل مظلوم در برابر ظالم را (سيئه) ناميد سه وجه در بيان (انه لا يحب الظالمين) مظلوم حق مقابله به مثل دارد گو اينكه صبر و گذشت فضيلتى برتر است وصف حال غير مؤمنين در روبرو شدن با عذاب الهى معناى جمله (ان الخاسرين الذين خسروا انفسهم و اهليهم) و اينكه گوينده آن كيانند و در كجا آن را مى گويند مفاد جمله: (يوم لا مرد له من الله) درباره قيامت توبيخ انسان متنعم سرگرم به دنيا بحث روايتى چند روايت درباره تقدير روزى از جانب خداوند سبحان بيان سه اشكال در رابطه با (ما اصابكم...) و مفاد روايات مربوط به آن بيان رواياتى در ارتباط با (يهب لمن يشاء اناثا) آيات 51 تا 53 سوره شورى اقسام سه گانه وحى در آيه شريفه (و ما كان لبشران يكلمه الله الا وحيا او من وراء حجاب او...) وحى با واسطه قسم دوم وحى اشاره به وجه تعليل نزول وحى از جانب خداوند به اينكه او (على حكيم) است توضيح آيه: (و كذلك اوحينا اليك روحا من امرنا...) و بيان مراد از (روح) و وحى آن اشكال دوم: قيد (من امرنا) چه وجهى دارد؟! پاسخ اشكال دوم معناى اينكه فرمود: (تو - قبل از نزول وحى - كتاب و ايمان را نمى شناختى ) و جمع آن با اينكه رسول الله (ص) تصديق رسالت و ايمان رسول خدا صلى الله عليه و آله و سلم بيان اينكه صراط خدايى كه مالك آسمان ها و زمين است مستقيم و منتهى به سعادت مىباشد تنها صراط مستقيم صراط خداوند است بحث روايتى (رواياتى درباره اقسام وحى نازل بر پيامبر (ص)، ايمان آن حضرت قبل از بعثت و...) تعريف رسول، نبى و محرت از زبان امام باقر عليه السلام رواياتى از معصومينى درباره مراد ازدواج در (روحامن امرنا) سوره زخرف آيات 1 تا 14 مفاد و غرض كلى سوره مباركه زخرف شرح مراد از اينكه در وصف قرآن فرمود: (و انه فى امّ الكتاب لدينا لعلىّ حكيم) گفتارى دو احتمال درباره (لعلكم تعقلون) و پاسخ به آن احتجاج بر ربوبيت و يگانگى خداى تعالى با ذكر بخشى از آيات تكوينى او مقصود از به ياد آوردن نعمت پروردگار پس از سوار شدن بر كشتى ها و چهارپايان آيات 15 تا 25 سوره زخرف ردّ و ابطال اين پندار مشركين كه خدا فرزند دارد و ملائكه دختران خدايند وجه اينكه ملائكه با عبارت (عباد الرحمان) توصيف شده اند احتجاج مشركين براى بت پرستى خود با خلط بين اراده تكوينى و تشريعى خداى تعالى مغالطه مشركين در خلط بين و اراده تشريعى خدا تقليد كوركورانه همواره مستند امم مشرك بوده است آيات 26 تا 45 سوره زخرف معناى سخن ابراهيم (ع) به پدر و قومش: (انى براء مما تعبدون الا الذى فطرنى فانه سيهدين) وجوهى كه درباره معناى آيه: (و جعلها كلمة باقية فى عقبه لعلهم يرجعون) گفته شده سخن مشركين كه در ردّ قرآن گفتند چرا بر يكى از بزرگان و توانگران نازل نشده و جواب به آنها با بيان اينكه ... پاسخ به گفتار مشركين مكه رزق دنيا به مشيت خداوند است و اختيار آن بدست انسان تقسيم معشيت و بيان علل انقسام آن در مجمع انسانى مقصود از اينكه فرمود: اگر مردم امت واحده نمى شدند، سقف خانه كافران را از نقره مىكرديم و... وصف حال كور دلان روى گردان از ذكر خدا، كه قرين شيطانى دارند و در عين ضلالت خود را راه يافته مى پندارند بيزارى جستن كافر كور دل از قرين شيطانى خود در قيامت وجوه مختلف در معناى جمله (و لن ينفعكم اليوم اذ ظلتم انكم فى العذاب مشتركون) اقوال مفسرين درباره مقصود از اينكه خطاب به پيامبر اكرم (ص) فرمود: (و اسئل من ارسلنا من قبلك) بحث روايتى توضيحى درباره روايتى كه جمله (و جعلها كلمة باقية فى عقبه) را به امامت ذريه ابراهيم (ع) تفسير كرده اند روايتى در ذيل آيه: (و قالوا لا نزل هذا القرآن على رجل من القريتين عظيم) رواياتى ديگر در ذيل برخى آيات گذشته آيات 46 تا 56 سوره زخرف بيان آيات مربوط به ارسال موسى (ع) به سوى فرعون و فرعونيان بحث روايتى روايتى در بيان مراد از خشم و رضاى خداى تعالى سوره زخرف، آيات 57 تا 65 تفسير و شاءن نزول آيه: (و لما ضرب ابن مريم مثلا اذا قومك منه يصدون) و وجوه مختلفى كه در اين باره گفته اند سخن ديگر مفسرين در تفسير آيه شريفه نقد و بررسى روايت مذكور توجيهات ديگرى براى آيه و اشكالات آنها گفتار طبرسى در مجمع البيان بعد از نقل وحده تغيير آيه ردّ استبعاد كمالات عيسى (ع) توسط مشركين، و بيان امكان تزكيه انسان تا سر حدّ ملك گونه شدن مقصود از اينكه (عيسى علم به قيامت است) آيات 66 تا 78 سوره زخرف بيان اينكه همه دوستان جز متقين در قيامت دشمنان يكديگرند معناى جمله: (فيها ما تشتهيه الانفس و تلذّ الاعين) در وصف بهشت مراد از اينكه در جواب در خواست مرگ، به دوزخيان گفته مى شود: (اكثر شما از حق كراهت داشتيد) آيات 79 تا 89 سوره زخرف وجوه مختلف در معناى آيه: (قل ان كان للرحمن و لد فانا اول العابدين) احتجاج بر وحدانيت خداى تعالى در ربوبيت بحث روايتى (رواياتى در ذيل آيات گذشته مربوط به توحيد) سوره دخان آيات 1 تا 8 غرض و محتواى كلى سوره مباركه دخان مقصود از نزول كتاب در (شبى مبارك) بيان عدم منافات بين انزال (نزول دفعى ) قرآن وتنزيل (نزول تدريجى ) آن لازمه دوبار نازل شدن قرآن و گفتار بعضى مفسرين در اين خصوص مراد از جدا شدن هر امر حكيم در شب قدر (فيها يفرقكل امر حكيم ) گفتار بعضى از مفسرين درباره (فيها يفرقكل امرحكم ) بحث روايتى (رواياتى درباره شب قدر و تقدير امور در آن ) آيات 9 تا 33 سوره دخان اقوال مختلف مفسرين درباره عذاب دخان (فارتقب يوم تاءتى السماء بدخان مبين...) بيان آيات مربوط به امتحان و ابتلاى قوم فرعون و بعث موسى (ع) به سوى آنان مقصود از اختيار بنى اسرائيل بر عالمين بحث روايتى (رواياتى درباره عذاب دخان، و گرييدن زمين و آسمان) آيات 34 تا 59 سوره دخان توضيح اين جمله منكران معاد كه گفتند: (ان هى الا موتتنا الاولى) و چند وجه در معناى آن خلاصه اشكال و پاسخ آن اثبات معاد با بيان اينكه خلقت آسمان ها و زمين به حق بوده معنا و وجه اينكه در قيامت اغناء و نصرت نخواهد بود و مقصود از استثناء (الا من رحم الله...) توضيح مراد از اينكه فرمود اهلبهشت جز مرگ نخستين مرگى نمى چشند و جواب از اشكالى درباره استثناء (الا الموته الاولى) پاسخ از اشكال دوم بحث روايتى (رواياتى درباره (تبع)، شفاعت و...) سوره جاثيه آيات 1 تا 13 غرض و مفاد كلى سوره مباركه جاثيه وجه اينكه فرمود: (ان فى السموات والارض لايات...) و آنچه حرف (فى) افاده مى كند وجه اينكه آسمانها و زمين با اينكه خود آيت هستند در آيه شريفه طرف آيت دانسته شده اند آيت بودن خلقت انسان و جنبندگان باران رزقى است كه خداوند متعال از آسماننازل مى كند وجه اينكه هر دسته از آيات را به ترتيب براى مؤمنين)، (لقوم يوقنون) و (لقوم يعقلون) ذكر فرمود توجيه صاحب تفسير كشف در ترتيب مذكور در آيه و نقد آن كلام فخر رازى در توجيه ترتيب مذكور درآيد مقصود از ايمان به آيات خدا و معناى جمله (قباى حديث بعد الله و اياته يؤمنون) سخن بعضى از مفسرين در خصوص آيه (فباى حديث بعد الله و آياته يؤمنون) وصف حال هر (افاك اثيم) كه به آيات خدا استكبار ورزيده استهزاء مى كنند و... مفاد كلمه (منه) در جمله (و سخر لكم ما فى السموات و ما فى الارض جمیعا منه) آيات 14 تا 19 سوره جاثيه بيان آيه: (قل للذين آمنوا يغفروا للذين لا يرجون ايام الله) كه اغماض از رفتار مشركين را توصيه مى كند بيان علت امر به مغفرت در (ليجزى قوما بما كانوا يكسبون) مقصود از (كتاب)، (حكم) و (بينات من الامر) كه خداوند به بنى اسرائيل داد آيات 20 تا 37 سوره جاثيه مراد از رحمت خداوند و اختصاص آن به گروه خاصى در اين آيه توضيح اينكه بد كاران نه در حيات و نه در ممات با مؤمنان صالح العمل برابر نيستند احتجاج براى اثبات معاد با استناد به حق و عدالت ابطال پندار كفار در يكسان دانستن مرگ نيكوكار و بدكار حقيقت عبادت اطاعت كردن است معناى (اله) گرفتن (هوى) مفاد جمله: (و اضله الله على علم) و بيان عدم منافات بين ضلالت و علم معناى سخن منكران معاد: (ما هى الا حياتنا الدنيا نموت و نحيا و ما يهلكنا الا الدهر) و اشاره به چند قول در معناى اين آيه گفتار برخى مفسرين كه مراد آيه را نتاسخ و ثنى ها دانسته اند و نقد گفتار آنان معنا و تفسير آيه: (هذا كتابنا ينطق عليكم بالحق انا كنا نستنسخ ما كنتم تعملون) و توضيحى درباره كتابت اعمال اقوال ديگر مفسرين در تفسير اين آيه بحث روايتى چند روايت در ذيل آيه: (افرايت من اتخذ الهه هويه) و (و ما يهلكنا الا الدهر) روايات و توضيحاتى درباره كتابت و استنساخ اعمال در ذيل آيه: (هذا كتابنا ينطق عليكم بالحق..) سوره احقاف آيات 1 تا 14 غرض و مفاد كلى سوره مباركه احقاف احتجاج عليه پرستش بت ها و معبودهاى زمينى معناى واژه (اثاره) و مفاد آيه با توجه به معناى آن احتجاج عليه مشركين كه قرآن را افتراء به خدا دانسته رسالت پيامبر (ص) را منكر شدند معنا و مفاد آيه: (قل ما كنت بدعا من الرسل و ما ادرى مايفعل بى و لا بكم) نفى علم غيب از پيامبر (ص) در جمله (و ما ادرى...) از جهت بشر بودن او است و با اثبات ... عدم منافات نفى علم غيب از پيامبر در اين آيه با عالم بر غيب بودن ايشان به وسيله وحى الهى بحثى فلسفى و دفع يك شبهه (درباره عالم بودن پيامبر (ص) و ائمه (ع) به غيب، و اثر و رابطه آن با زندگى و رفتار ايشان) بيان اينكه علم غيب اثرى در جريان حوادث خارجى ندارد على ملازم با اراده موافق است كه توام با التزام قلب نسبت به آن باشد مقصود از (شاهد من بنى اسرائيل) در آيه:(قل ارايتم ان كان من عند الله و كفرتم...) وجوه مختلف در معناى آيه: (و قال الذين كفروا للذين امنوا لو كان خيرا ما سبقونا اليه...) بحث روايتى رواياتى درباره مراد از (اثارة من علم) و راجع به نزول آيه: (ام يقولون افتريه...) روايتى در ذيل جمله: (و ما ادرى ما يفعل بى و لا بكم) و اشكالات آن روايتى درباره نزول آيه: (و شهد شاهد من بنى اسرائيل...) آيات 15 تا 20 سوره احقاف معناى آيه: (و وصينا الانسان بوالديه احسانا...) دعا و در خواست توفيق شكر نعمت و انجام اعمال صالح و مرضى خدا توضيحى درباره قبول بهترين عمل، در مقابل در گذشتن از سيئات اشاره به اختلاف درجات مؤمنين نيكوكار و كافران بدكار متناسب با اختلاف نفوس واعمال هر يك وجوهى كه در معناى جمله: (و يوم يعرض الذين كفروا على النار) گفته شده است حق مطلب در اينكه چرا در آيه شريفه كفار بر آتش عرضه شده اند نه آتش بر كفار! آنچه پس از عرضه كفار بر آتش به آنان گفته مى شود بحث روايتى رواياتى درباره حداقل مدت حمل، و مراد از (بلوغ اشد) درذيل آيه: (حملته امه كرها و وضعته كرها...) دو روايت درباره (بلوغ اشد) و مراتب آن روايتى راجع به شاءن نزول آيه: (والذىقال لوالديه افّ لكما...) نقد كلام صاحب روح المعانى در تاءييد عبد الرحمان بن ابى بكر دو روايت درباره كيفيت زندگى پيامبر (ص) درذيل آيه: (اذهبتم طيباتكم فى حياتكم الدنيا) آيات 21 تا 28 سوره احقاف اقوال مختلف درباره اينكه (احقاف ) در كجا واقع است ؟ و توضيح گفتگوى هود (ع) با قوم عاد عذاب قوم عاد و انقراض آنان معناى اينكه فرمود قوم عاد متمكن بودند و سمع و ابصار و افئده آنان و نيز.. آيات 29 تا 35 سوره احقاف بيان آياتى كه استماع قرآن به وسيله عده اى از جن و باز گشتشان بسوى جنيان و دعوت... معناى (اولوا العزم) و اقوال مختلف درباره تعداد انبياى اولوا العزم (عليهم السلام) و اينكه چه كسانى هستند بحث روايتى (رواياتى درباره استماع قرآن بوسيله جن و ايمان آوردنشان و...، و درباره انبياى اولواالعزم ) تعداد انبياء اولوالعزم از زبان ائمه اطهار عليه السلام سوره محمد آيات 1 تا 6 اضلال و ابطال اعمال كافران، و در مقابل، پرده كشيدن بر سيئات مؤمنان صالح العمل و اصلاح قلب ايشان امر به كشتن بسيار كفار در رويارويى و جنگ با آنها، و سپس اسير گرفتن آنان اشكالاتى كه متوجه گفتار بعضى از مفسرين است معناى اينكه خداوند كسانى را كه در راه او كشته شدند هدايت و اصلاح بال مى نمايد بحث روايتى (رواياتى درباره اسير گرفتن كفار، و شأن نزول آيه: (و الذين قتلوا فى سبيل الله..)) آيات 7 تا 15 سوره محمد معناى اينكه فرمود: اگر خدا را يارى كنيد خدا ياريتان مى كند توضيح اينكه در تعليل نصرت مؤمنين و هلاكت كفار فرمود: خدا مولاى مؤمنان است و كافران مولايى ندارند وصف بهشتى كه متقين بدان وعده داده شده اند بحث روايتى (چند روايت در ذيل آيه: (ذلك بانهم كرهوا ماانزل الله) و بعضى آيات گذشته ديگر) آيات 16 تا 23 سوره محمد اثر متفاوت استماع قرآن در كفار مهر بر دل خورده و در مؤمنان هدايت يافته مقصود از اشراط (علامات) قيامت و اينكه فرمود: علامتهاى قيامت آمده است معناى اينكه خدا متقلب و مثواى شما را مى داند معناى جمله (المغشى عليه من الموت) و تطبيق آن بر گروهى از افراد ضعيف الايمان معناى آيه: (طاعة و قول معروف...) كه درباره مؤمنان مريض القلبى است كه از عمل به وظيفه قتال و جهاد سرباز مى زند احتمالات ديگرى كه در كلمه (طاعة...) وجود دارد مقصود از كسانى كه مرتدين به آنها وعده اطاعت مى دادند معناى اينكه منافقان بيمار دل به سيمايشان و در لحن قولشان شناخته مى شوند بحث روايتى (رواياتى در ذيل آيه: (و منهم من يسمع اليك...) و درباره علائم قيامت، استغفار و صله رحم) رواياتى راجع به اينكه در زمان پيامبر (ص) دشمنى با على (ع) علامت نفاق بوده است آيات 33 تا 38 سوره محمد مقصود از اطاعت خدا و اطاعت رسول (ص) و مفاد جمله: (لا تبطلوا اعمالكم) در آيه:(يا ايها الذين امنوا اطيعوا اللّه...) گقتار بعضى از مفسرين در خصوص مراد از (ابطال اعمال) نهى از سازش و متاركه جنگ، معناى جمله (و لن يتركم اعمالكم) نكوهش بخل ورزندگان از انفاق مال در راه خدا بحث روايتى (رواياتى درباره: ابطال اعمال، صلح نكردن با كفار، و استبدال قومى ديگر - و ان تتولوا يستبدل قوما غيركم...) سوره فتح آيات 1 تا 7 اشاره به مضامين سوره مباركه فتح و انطباق آن با ماجراى صلح حديبيه توضيح و توجيه اينكه مقصود از فتح مبين در آيه: (انا فتحنا لك فتحا مبينا) صلح حديبيه است صلح حديبيه مؤثرترين عاملبراى فتح مكه در قرن هشتم هجرى بود توجيه بعضى از مفسرين براى فرار از عدم ارتباط فتح مذكور با آمرزش گناهان شرح مقصود از غفران ذنب متقدم و متاءخر پيامبر (ص ) در آيه: (يغفر لك اللّه تقدم من ذنبك و ما تاخر...) و ارتباط آن با فتح مبين وجود متعددى كه در بيان معنى و مفاد آيه فوق گفته شده است اشكال سوم: آمرزش گناهان بطور مطلق لازمه اش جايز بودن ارتكاب گناهان غير قابل آمرزش همچون شرك به خدا است نظريه سيد مرتضى در توجيه غفران نبوت پيامبران مراد و مقصود از (نصر عزيز) در آيه (ينصرك الله نصرا عزيزا) مراد از (سكينت) و انزال آن بر قلوب مؤمنين سخن بعضى كه گفته اند مراد از (انزل) اسكان و قرار دادن است و رد سخن آنان گفتارى درباره ايمان و زياد شدن آن (بيان اينكه ايمان علم و عمل - با هم - است و شدت و ضعف ايمان ناشى از شدت وضعف علم و عمل است ) سخن كسانى كه گفته اند: ايمان شدت و ضعف نمى پذيرد و عمل ربطى به ايمان ندارد بيان ضعف و بى پايگى اين سخن سخن بعضى از مفسرين درباره زيادت ايمان در آيه (ليزدادوا ايمانا مع ايمانهم) معناى اينكه فرمود: جنود آسمانها و زمين از آن خدا است بحث روايتى روايتى پيرامون ماجراى صلح حديبيه و نزول آيات: (انا فتحنا لك فتحامبينا...) روايتى از ابن عباس در شر واقعه صلح حديبيه روايتى ديگر درباره جريان صلح حديبيه مضمون عهدنامه صلح حديبيه كاتب رسول خدا در معاهده صلح حديبيه على بن ابى طالب عليه السلام بود روايتى به نقل از تفسير (الدرا المنثور) در بيان شأن نزول سوره فتح دو روايت در بيان معناى آيه: (ليغفر لك اللّه ما تقدم من ذنبك و ما تاخر...) روايتى در باره مراد از (سيكينت ) و روايتى درباره اينكه ايمانعمل است و شدت و ضعف و زيادت و نقصان دارد آيات 8 تا 10 سوره فتح معناى (بيعت) و اينكه بيعت با پيامبر صلى الله عليه و آله و سلم بيعت با خدا است اقوال مفسرين در معناى جمله: (يد اللّه فوق ايديهم) كه در آيه مربوط به بيعتاست بحث روايتى (روايتى در ذيل جمله: (يد اللّه فوق ايديهم) و روايتى درباره كيفيت بيعت) آيات 11 تا 17 سوره فتح عذرى كه تخلف كنندگان از همراهى با پيامبر (ص) آوردند و گفتند: اشتغال به سرپرستى اموال و ... مقصود از اينكه درباره متخلفانى كه در خواستشان در مورد پيوستن به مجاهدان براى غنيمت گرفتن ردّ ... آيات 18 تا 28 سوره فتح اشاره به اينكه مقصود از رضا و سخط خدا ثواب و عقاب او است و آيه: (لقد رضى الله عن المؤمنين اذ...) توضيحى راجع به تفريع جمله: (فعلم ما فى قلوبهم) بر قلبش: (لقدرضى الله...) مقصود از ناس در جمله (فكف ايدى الناس عنكم) اخبارات غيبى و پيشگويى هايى كه در سوره فتح آمده است بيان آياتى كه راجع به جنگ نكردن با مشركين مكه و صلح با آنان است مقصود از (كلمة التقوى) و اينكه مؤمنين احق به آن و اهل آن هستند فتح قريب فتح حديبيه است، نه فتح خيبر و يا فتح مكه چنانچه بعضى پنداشته اند بحث روايتى رواياتى درباره روز شجره و تجديد بيعت مسلمانان بارسول الله (ص) همه شركت كنندگان در بيعت روز شجره به پيمان خود وفا نكردند چند روايت درباره مراد از (كلمه التقوى) در جمله (و الزمهم كلمه التقوى) رواياتى راجع به ماجراى جنگ و فتح خيبر فردا پرچم را به دست كسى خواهم داد كه.. فتح قلعه خيبر بدست مبارك اميرالمؤمنين عليه السلام آنچه بعد از جريان فتح قلعه خيبر اتفاق افتاد تسليم شدن مردم فدك و تقسيم اموال خيبر بين مسلمانان آوردن گوسفند مسموم يك يهوديه براى رسول الله (ص) آيه 29 سوره فتح اوصاف كسانى كه با پيامبر (ص) بودند سيماى ياران پيامبر كه حاكى از خشوع آنها براى خدا است وعده خدا به مغفرت و اجر عظيم شامل همه كسانى كه با پيامبر (ص) بودند (صحابه) نمى شود وفاى به عهد نيز همچون ايمان و عملصالح شرط مغفرت و اجر عظيم الهى است نقل و ردّ اين سخن كه وعده مغفرت و اجر عظيم در آيه: (وعد الله الذين امنوا و عملوا الصالحات منهم...) شامل همه صحابه است سياق آيه دلالت بر عدم انفكاك عمل صالح از اصحاب رسول خدا نمى كنند سوره حجرات آيات 1 تا 10 مسائل و مطالبى كه سوره مباركه حجرات مشتمل بر آنست توضيح معناى جمله: (لا تقدموا بين يدى الله و رسوله ) و بيان اينكه مفاد آن ايناست كه هيچ حكمى.. وجوه مختلف ديگرى كه مفسرين در معناى جمله فوق گفته اند مراد از اينكه فرمود: صداى خود را از صداى پيامبر بلندتر نكنيد توضيح راجع به جمله: (ان تحبط اعمالكم و انتم لا تشعرون) و وجوهى كه درباره ظهور آن در اينكه بدون ... رد توجيه كسانى كه مراد از حبط را ثواب نداشتن خودعمل دانسته اند توجيه بعضى مفسرين كه نهى در آيه را به ملاك پرهيز از عملى كه باعث آزار پيامبر مى شود دانسته اند اشكال به توجيه اخير: تكليف مذكور يك تكليف نفسى است نه غيرى وعده جميل به مؤمنانى كه ادب را در محضر پيامبر صلى الله عليه و آله و سلم رعايت كنند توضيحى راجع به نقش (خبر) در زندگى اجتماعى انسان و اقسام خبر و لزوم تبين و تفحص درباره اخبار فاسق لزوم پيروى از رسول الله (ص) و وجه و سبب اينكه آن جناب نبايد از ديگران اطاعت كند خداوند دلهاى مؤمنين را به زيورى آراسته كه مجذوب ايمان مى شوند و از كفر و عصيان تنفر پيدا مى كنند وجه تغيير سياق آيه كه در آن خطاب را متوجه شخص پيامبر نموده است امر به اصلاح بين دو طايفه از مؤمنين كه به جنگ با هم پرداخته اند و تعليل آن به اينكه مؤمنان برادر يكديگرند گفتارى در معناى اخوت بحث روايتى رواياتى در ذيل آيه: (لا تقدموا بين يدى الله و رسوله) و (لا ترفعوا اصواتكم فوق صوت النبى) روايتى درباره شاءن نزول آيه: (ان جائكم فاسق بنباء فتبينوا) حبّ همان دين است و دين همان حبّ است چند روايت درباره اخوت ايمانى و شأن نزول آيه: (و ان طائفتان من المؤمنين اقتتلوا...) آيات 11 تا 18 سوره حجرات نهى از مسخره كردن يكديگر و عيبجويى و بد زبانى كردن معناى جمله: (بئس الاسم الفسوق) مقصود از (اجتناب از ظن) و مفاد قيد (كثيرا) در آيه: (يا ايها الذين امنوا اجتنبوا كثيرا من الظن...) نهى از تجسس عيوب ديگران و از غيبت كردن و بيان مفسده غيبت و تجسس (و لا تجسسوا و لا يغتب بعضكم بعضا...) غيبت عامل مؤثر در سقوط منزلت و هويت اجتماعى انسان مثالى گويا براى روشن شدن زشتى حقيقت چيست توبه عامل آمرزش گناهان ياد شده و بلكه مطلق گناهان است معانى مختلفى كه براى (شعوب) و (قبائل) گفته شده است توضيح اينكه تقوا تنها كرامت و امتياز حقيقى است (ان اكرمكم عند الله اتقيكم) تقوى يك مزيت واقعى و حقيقت است نه آن مزايائى كه انسانها براى خود مايه كرامت و شرف قرار داده اند معناى اينكه فرمود: به اعراب بگو ايمان نياورده ايد بلكه بگوييد اسلام آورده ايم مؤمنان واقعى اين چنين هستند ايمان ثابت و مستقر و جهاد با مال و جان از صفات مؤمنان واقعى است بحث روايتى رواياتى در مورد نهى از مسخره كردن يكديگر، بد زبانى و تنابز به القاب، غيبت و سوء ظن، در ذيل آيات مربوطه گذشته دو روايت در شاءن نزول آيه (ايحب احدكم ان ياكل...) كلام معصومين عليه السلام در حسن ظن به برادر مسلمان وحمل كار او بر صحت چند روايت دال بر اينكه غيبت از زنا شديدتر است رواياتى درباره اينكه تنها ملاك فضيلت تقوا است رواياتى در خصوص فرق بين اسلام و ايمان سوره ق آيات 1 تا 14 محتواى سوره مباركه ق اقوال مختلف درباره جواب قسم (و القرآن المجيد) مفاد آيه: (قد علمنا ما تنقص الارض منهم...) كه در مقام ردّ سخن مشركين مبنى بر استبعاد معاد است مراد از كتاب در (عندنا كتاب حفيظ) لوح محفوظ است مقصود از اينكه فرمود تكذيب كنندگان قيامت حق را تكذيب كرده در (امر مريج) هستند اشاره به برهانى كه جمله: (و احيينا به بلدة ميتا كذلك لك الخروج) در رد استبعاد معاد توسط مشركين متضمن است بحث روايتى (رواياتى درباره كوه قاف و بيان اينكه اين روايات غيرقابل اعتماد و مردودند) آيات 15 تا 38 سوره ق رد استبعاد اعاده خلقت، و بيان امكان آن با استناد به وقوع خلقت نخستين قدرت و علم خداوند در خلق و تدبير موجودات به حال خود باقى است بيان مقصود (نزديگى خداوند بر انسان) با عبارتى ساده و همه كس فهم علم خدا به انسان از طريق فرشتگان كاتب اعمال گفتار بعضى از مفسرين پيرامون ظرف (اذا) در آيه شريفه فرشتگان موكل بطور كامل مراقب انسان هستند و چيزى را از قلم نمى اندازند معناى اينكه فرمود: سكره موت (به حق) آمد مقصود از سائق و شهيدى كه در قيامت همراه هر كسى مى آيند و بيان اينكه مخاطب آيه: (لقد كنت فى...) دو نكته اى كه از اين آيه شريفه استفاده مى شود معناى آيه: (و قال قرينه هذا ما لدىّ عتيد) پاسخ خداى تعالى به عذرى كه به قرين شيطانى مشرك دوزخى مى آورد تفسير و توضيع (و ما انا بظلام للعبيد) وجوهى كه درباره سئوال و جواب در آيه: (يوم نقول لجهنم هل امتلات و تقول هل من مزيد) و مفاد آن گفته شده است وصف متقين و ورودشان به بهشت معناى اينكه درباره بهشت متقين فرمود: (لهم ما يشاؤون فيها و لدنيا مزيد) بحث روايتى روايتى در ذيل آيه: (افعيينا بالخلق الاول...) و درباره دو فرشته نويسنده حسنات و سيئات روايتى دال بر اينكه خطاب (القيا فى جهنم كل كفار عنيد) به پيامبر و على (عليهما الصلوة و السلام) مى شود چند روايت در ذيل آيه: (يوم نقول لجهنمهل امتلاءت...) و راجع به اينكه درباره متقين در بهشت فرموده روايتى در شأن نزول (و لقد خلقنا السموات و الارض...) و سخنى پيرامون آن آيات 39 تا 45 سوره ق بيان آيات آخر سوره كه پيامبر (ص) را امر به صبر و تسبيح خدا مى كند و روز قيامت را به ياد مى آورد بحث روايتى (چند روايت در ذيل آيه: (و سبح بحمد ربك قبل طلوع الشمس و قبل الغروب) و مراد از (ادبار السجود) سوره ذاريات آيات 1 تا 19 بيان غرض و مفاد اين آيات شريفه اشاره به اينكه سوگندهاى چهارگانه در آيات: (والذاريات ذروا...) سوگند به همه اسباب مؤثر در تدبير سراسر جهان است تاءكيد بر صدق و وقوع معاد و جزا معناى آيه: (والسماء ذات الحبك) و مقصود از اينكه كفار در (قول مختلف ) هستند وجوه مختلف در معناى جمله: (يؤفك عنه من افك) توضيحى در مورد جمله: (ايّان يوم الدين) كه سؤال (خراصون) از زمان روز قيامت است معناى اينكه در وصف متقين فرمود: (كانوا قليلا من الليل ما يهجعون) بحث روايتى چند روايت درباره مراد از ذاريات، حاملات، جاريات، مقسمات، و در معناى (و السماء ذات الحبك) روايتى در معناى (قليلا من الليل ما يهجعون) و (بالاسحارهم يستغفرون) و مراد از (سائل) و (محروم) آيات 21 تا 51 سوره ذاريات اقسام آياتى كه در انفس انسان ها هست و بر يكتايى خداوند در ربوبيت دلالت مىكند وجوه مختلف در اينكه فرمود: (و فى السماء رزقكم و ما تدعون) احتمال اينكه مقصود از آسمان در آيه شريفه غيب باشد نيز ممكن است گفتارى درباره كافى بودن رزق براى روزى خواران داستان وارد شدن ملائكه ماءمور به هلاك ساختن قوم لوط ابراهيم (ع) و آنچه بين ميزبان و ميهمانان گذشت آيتى كه خداوند با عذاب قوم لوط و هلاكتشان بر جاى گذاشت اشاره به هلاكت فرعون و لشكريانش و هلاكت عاد، ثمود و قوم نوح (ع) معناى آيه: (و السماء بنيناها بايد و انا لموسعون) بحث روايتى (روايتى درباره آيات انفسى، رزق، يد داشتن خدا، و خلق زوجين از هر چيز و...) رواياتى از معصومين عليهم السلام در بيان ويژگيهاى خلقت خداوند آيات 52 تا 60 سوره ذاريات طغيان و استكبار، علت مشترك تكذيب اقوام مكذب بوده است برسى مفاد آيه (و ما خلقت الجن و الاءنس الا ليعبدون) و توضيحاتى درباره اينكه غرض از خلقت انس و جن عبادت خداست بيان اينكه الف و لام در (الجن و الانس) الف و لام جنس، و لام در (ليعبدون) لام غرض است احتمال اينكه مراد از عبارت عبادت تكوينى باشد نه دينى، و يا اينكه مراد صلاحيت و استعداد عبادت باشد احتمالاتى ضعيف است حق در مطلب در مراد از عبادت معناى اينكه فرمود: (ما اريد منهم من رزق و ما اريد ان يطمعون) بحث روايتى (روايتى در ذيل آيه: (فذكر فان الذكرى تنفع المؤمنين) و آيه: (و ما خلقت الجن و الانس الا ليعبدون) و درباره طلب روزى)